Συμβολή στη συζήτηση περί την Εκπαίδευση για την Αειφόρο Ανάπτυξη

Γιώργος Κέκερης. Μτπχ. Φοιτητής

Εισαγωγή

Η σημερινή κοινωνίαβρίσκεταιαντιμέτωπη µε πολλούς παράγοντες αβεβαιότητας σχετικά με τον κόσμο στον οποίο θα ζήσουν οι μελλοντικές γενιές. Για να μπορέσει η φέρουσα ικανότητα του πλανήτη να ανταποκριθεί στις ανάγκεςμας τώρα, αλλά και στο μέλλον χρειάζεται ένα διαφορετικό μοντέλο κατανάλωσης,διαχείρισης των φυσικών πόρων και γενικότερα ένα διαφορετικό μοντέλο «ανάπτυξης» βασισμένο στην ισότητα, την κοινωνική δικαιοσύνη, τη δημοκρατία και το σεβασμό προς το φυσικό περιβάλλον.Όλοι οι σχετικοί προβληματισμοί και  οι προσδοκίες εμπεριέχονται στους όρουςαειφορία και αειφόρος ανάπτυξη, που προέκυψαν μέσα από παγκόσμιες διασκέψεις, ως πρόταση για την αντιμετώπιση των ποικίλων προβλημάτων της εποχής μας.

Στις αρχές του 21^ου αιώνα η έννοια της αειφόρου ανάπτυξης και η Εκπαίδευση για την Αειφόρο Ανάπτυξη(ΕΑΑ) έχουν υιοθετηθεί από πολλά κράτη, αν και η συζήτηση για τον εννοιολογικό προσδιορισμό τους βρίσκεται ακόμα στην αρχή.  Δεν είναι ξεκάθαρο ποιες είναι οι εννοιολογικές, φιλοσοφικές, ηθικές, πολιτιστικές, πολιτικές και στρατηγικές βάσεις και προκλήσεις της αειφόρου ανάπτυξης και κατά συνέπεια της ΕΑΑ. Η αειφορία και η Εκπαίδευση για την Αειφόρο Ανάπτυξη είναι έννοιες ανοιχτές σε ερμηνείες, ενώ ταυτόχρονα παραμένουν ιδιαίτερα ασαφείς και αμφιλεγόμενες(Φλογαΐτη, 2006). Ο Orr (1992), αναφέρειπως ο όρος αειφόρος ανάπτυξη εγείρει πολύ περισσότερα ερωτήματα από όσα μπορεί να απαντήσει, αφού «κρύβει» παραδοχές σχετικά µε την οικονομική ανάπτυξη, την τεχνολογία, τη δημοκρατία, τη συμμετοχή του κοινού και τις ανθρώπινες αξίες.

Σε επίπεδο των διακηρύξεων, η αειφορία και η αειφόρος ανάπτυξη εμφανίζονται πλέονάρρηκτα συνδεδεμένες με την εκπαίδευση, όμως ο τρόπος με τον οποίο ο εκπαιδευτικός κόσμοςαντιλαμβάνεται τις νέες αυτές έννοιεςδεν είναιξεκάθαρος και αρκετοί τιςπροσεγγίζουν με καχυποψία.Οι McKeown και Hopkins(2008)επισημαίνουν, πως η ΕΑΑ θα πρέπει να βοηθήσει στο μετασχηματισμό της εκπαίδευσης, με σκοπό τη δημιουργία ενός ενεργού σκεπτόμενου πολίτη, δίνοντας μια πολιτική διάσταση στην ΕΑΑ.

Σε θεωρητικό επίπεδο οι διεθνείς διακηρύξεις εξιδανικεύουν την ΕΑΑ, στην πράξη όμως τι συμβαίνει; Οι προτάσεις είναι λίγο πολύ κοινές, διεπιστημονικότητα, συστημική προσέγγιση, διάχυση της αειφορίας στο αναλυτικό πρόγραμμα. Επίσης αναφέρονται ριζικές αλλαγές στην τυπική εκπαίδευση και επαναπροσανατολισμός  του υπάρχοντος εκπαιδευτικού συστήματος. Με την εισαγωγή της έννοιας της ΕΑΑ ήΕκπαίδευση για το Περιβάλλον και την Αειφορία, ή Εκπαίδευση για την Αειφορία, ηΠεριβαλλοντική Εκπαίδευση (ΠΕ) που μέχρι εκείνη τη στιγμή εφαρμοζόταν, αρχίζει ναδιευρύνεται. Επιγραμματικά θα μπορούσαμε να αναφέρουμε ότι παραδοσιακά, η ΠΕ αποτελούσε μια παιδαγωγική διαδικασία που αποσκοπούσε στην καλλιέργεια γνώσεων και δεξιοτήτων, στην ανάπτυξη συναισθημάτων, στάσεων και συμπεριφορών και την ανάδειξη αξιών για την κατανόηση και εκτίμηση της σχέσης, κυρίως, ανάμεσα στοβιοφυσικό περιβάλλον και τον άνθρωπο. Η Εκπαίδευση για την Αειφόρο Ανάπτυξη (ΕΑΑ) διευρύνει την έννοια της ΠΕ για να συμπεριλάβει επιπλέον τις έννοιες της οικονομίας και της κοινωνίας καθώς και τις αλληλεξαρτήσειςπου υπάρχουν μεταξύ τους. Η ΕΑΑ είναι σαφώς μια μορφή εκπαίδευσης που δεν αρκείται στην απλή μετάδοση περιβαλλοντικών γνώσεων, αλλά μελετώντας το περιβάλλον σαν ολότητα υποστηρίζει τη διεπιστημονική και συστημικήπροσέγγιση των ζητημάτων, περιβαλλοντικών, οικονομικών, κοινωνικών και πολιτισμικών. Επιπλέον καλείται να αναπτύξει τηδημιουργική, την κριτική και τησυστημική σκέψη των  μαθητών. Παρά τις διάφορες κριτικές για την ΕΑΑ οι απόψεις συγκλίνουν πως αποτελεί εξέλιξη της ΠΕ, καθώς αυτή ήταν η βάση για να γίνουν οι αλλαγές και οι ομοιότητες μεταξύ τους είναι πολύ περισσότερες από τις διαφορές (Φλογαΐτη&Λιαράκου, 2008).Θα  μπορούσαμε να πούμε πως η ΠΕ έμαθε πολλά στον εκπαιδευτικό κόσμο και ήταν ένα καλόυπόβαθρο για να αναδειχθεί η ΕΑΑ. Αυτή η νέα εκπαίδευση κατέχει σημαντική θέση πλέον σε αρκετά σημεία του κόσμου.  Βέβαια, υπάρχουν ιδεολογικές διαφοροποιήσεις σχετικά με τους όρους: είναι «ισότιμες» πολιτικά οι έννοιες της «Εκπαίδευσης για την Αειφόρο Ανάπτυξη»  και της «Εκπαίδευσης για την Αειφορία»; Οι υποστηρικτές της δεύτερης θεωρούν πολιτικά ύποπτη τη χρήση του πρώτου όρου, καθώς και μόνο η έννοια «ανάπτυξη» εμπεριέχει την έννοια της μεγέθυνσης, η οποία κατά κανόνα γίνεται σε βάρος του περιβάλλοντος και των φυσικών πόρων.

Πέρα από τους προβληματισμούς είναι γεγονός πως για να πετύχειόμωςτους στόχους της η ΕΑΑ χρειάζονταιριζικές αλλαγές. Αλλαγές σε επίπεδο διδακτικών αντικειμένων, σε επίπεδο σχολείου συνολικά, σε επίπεδο εκπαιδευτικού συστήματος και σε διεθνές επίπεδο, σύμφωνα με τους MCKeownκαι Hopkins. Σε επίπεδο διδακτικών αντικειμένων η αειφορία δεν θα πρέπει να αντιμετωπίζεται σαν ένα ξεχωριστό μάθημα. Θα πρέπει να διατρέχει όλα τα μαθήματα π.χ. η Γεωγραφία, αφού ασχολείται με τη χωρική κατανόηση, με μετακινήσεις πληθυσμών, μιλά για εθνοτικές διαφορές και ασχολείται με κοινωνικά και οικονομικά θέματα, ασφαλώς θα πρέπει να διαπραγματεύεται αυτά τα ζητήματα με όρους αειφορίας. Το ίδιο θα πρέπει να συμβαίνει με την Τεχνική-Επαγγελματική Εκπαίδευση. Η τεχνολογική εκπαίδευση καλείται να βγάλει όχι μόνο καλούς τεχνίτες στην αγορά εργασίας, αλλά και άτομα με ευαισθησίες και ικανότητα για ανάληψη δράσης  για ένα καλύτερο μέλλον. Καλοί εργαζόμενοι αλλά και ενεργοί πολίτες.

Οι αλλαγές λοιπόν στην εκπαίδευση, προκειμένου να εφαρμοστεί αποτελεσματικά η ΕΑΑ πρέπει να σχεδιαστούν σε τέσσερα επίπεδα.

Α. Σε επίπεδο Σχολικής Μονάδας: Το σχολείο καλείται να παίξει σημαντικό ρόλο καθώςεπικρατεί όλο και περισσότερο ο όρος  αειφόρο σχολείο. Αυτό το σχολείο θα πρέπει να ασχολείται με το πώς οι μαθητές θα αναπτύξουν κριτική σκέψη με όρους συμμετοχής, ισότητας και κοινωνικής δικαιοσύνης. Το αειφόρο σχολείο επιχειρεί να ενσωματώσει την έννοια της αειφορίας σε όλους τους τομείς της λειτουργίας του. Δεν θα πρέπει να προσεγγίζεται η αειφορία σαν επιβαλλόμενη, αλλά μέσω της ολιστικής σχολικής προσέγγισης και της διεπιστημονικότητας, να διαχέεται στη λειτουργία του σχολείου συνολικά, δηλαδή στο πρόγραμμα σπουδών, στις πρακτικές και τις πολιτικές του.

Β. Σε επίπεδο εκπαιδευτικού συστήματος:Οι αρχές της αειφορίας που αφορούν το περιβάλλον, την κοινωνία, την οικονομία και τον πολιτισμό πρέπει να διαπνέουν το εκπαιδευτικό μας σύστημα καθ’ ολοκληρία. Σημαντικός είναι ο  ρόλος κάθε εθνικού εκπαιδευτικού συστήματος,  ώστε να προωθήσει την ΕΑΑ καθώς αυτό καθορίζει τις πολιτικές της εκπαίδευσης και παρέχει τους πόρους της έρευνας.Η UNESCO έχει προσδιορίσει σημεία κλειδιά που αφορούν την ποιοτική εκπαίδευση και δίνουν ώθηση στην αειφορία. Το μοντέλο της περιλαμβάνει δύο επίπεδα: το άτομο-μαθητή και συνολικά το σύστημα εκπαίδευσης. Έτσι αφενός σε ατομικό επίπεδο το περιεχόμενο της διδασκαλίας θα πρέπει να προσαρμόζεται στα ενδιαφέροντα του μαθητή και να αξιοποιεί τις εμπειρίες του. Αφετέρου, στο επίπεδο του κάθε εκπαιδευτικού συστήματος, θα πρέπει να δημιουργείται ένα νομοθετικό πλαίσιο που προσανατολίζει στην ποιοτική εκπαίδευση, που προτείνει την εφαρμογή νέων πολιτικών, παρέχει διοικητική υποστήριξη, αξιολογεί τα αποτελέσματα και παρέχει επαρκείς πόρους για ΕΑΑ.

Γ. Σε επίπεδο Διεθνών  Συνεργασιών: Τέλος θα πρέπει να υπάρξει διεθνής συνεργασίαγια να επιτευχθούν οι στόχοι της ΕΑΑ σε όλο τον κόσμο.Τα Ηνωμένα Έθνη έχουν εντοπίσει βασικά θέματα που αφορούν την ΕΑΑ, όπως η προώθηση των δικαιωμάτων του ανθρώπου, η μείωση του αναλφαβητισμού, η μείωση της φτώχειας και η βελτίωση της υγείας. Αυτή τη στιγμή σε διεθνές επίπεδο υπάρχουν 3 σοβαρά ζητήματα που καλείται να αντιμετωπίσει η ΕΑΑ. Ο ιός του HIVκαι πώς μέσω της εκπαίδευσης θα υπάρξει ενημέρωση για προστασία, ειδικά σε χώρες του «τρίτου» κόσμου. Η πρόσβαση των γυναικών στην εκπαίδευση, αφού τα 2/3 των 760 εκατομμύριων αναλφάβητων είναι γυναίκες και η πλειοψηφία μικρά κορίτσια που δεν έχουν φοιτήσει ποτέ σε σχολεία. Τέλος η εκπαίδευση καλείται με την βοήθεια της ΕΑΑ να ευαισθητοποίηση τη διεθνή κοινότητα σε θέματα προσφύγων. Μάλιστα σύμφωνα με τις εκτιμήσεις οι περιβαλλοντικοί πρόσφυγες το 2050 θα ανέρχονται στους 150 εκατομμύρια.

Αλλά θα επανέλθουμε με νεότερο άρθρο μας για να συνεχίσουμε τους προβληματισμούς μας.

Βιβλιογραφία:

• Jickling, B.&. Wals,A. E. J.,( 2008).  Globalization and environmental education: looking beyond sustainable development. Journal of Curriculum Studies, 40:1, 1-21.
• Selby, D.,(2013) Thoughts from a Darkened Corner: Sustainability Education in Times of Crisis, For Environmental Education, issue 47 (issue 2 online), no pagination.
• MCKeown,R., &Hopkins, C., (2007).  Moving Beyond the EE and ESD Disciplinary Debate in Formal Education.Journal of Education for Sustainable Development 2007., 1: 17, 17-27.
• Δασκολιά Μ., (2005).Θεωρία και πράξη στην Περιβαλλοντική Εκπαίδευση. Οι προσωπικές θεωρίες των εκπαιδευτικών. Αθήνα: Μεταίχμιο
• Λιαράκου,Γ., &ΦλογαΐτηE., (2008). (Επιμ.).Έρευνακαιεκπαίδευσηγιατηναειφόροανάπτυξη. Ηέρευναστηνεκπαίδευσηγιατηναειφόρο ανάπτυξη. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα.
• Λιαράκου, Γ. και Φλογαΐτη Ε., (2007). Από την Περιβαλλοντική Εκπαίδευση στην Εκπαίδευση για την Αειφόρο Ανάπτυξη: Προβληματισμοί, Τάσεις και Προτάσεις. Αθήνα: Νήσος.
• Φλογαΐτη, Ε. (2006). Εκπαίδευση για το περιβάλλον και την αειφορία. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα.