Ποια Εκπαίδευση για την Αειφόρο Ανάπτυξη θέλουμε;

Όλα όσα περιγράφονται παραπάνω δηλώνουν ότι η ΕΑΑ μπορεί να δείξει το δρόμο της αλλαγής. Επειδή όμως ΕΑΑ είναι ακόμα υπό διαμόρφωση θα πρέπει να εξετάσουμε σοβαρά ποια ΕΑΑ τελικά θέλουμε να εφαρμοστεί στα σχολεία μας, γιατί υπάρχουν πολλές, ανάλογα με τα συμφέροντά μας. Ο Luke (2001) είχε επισημαίνει πως στις περισσότερες περιπτώσεις, η εκπαίδευση αναπαράγει την κυρίαρχη ιδεολογία.  Έτσι και στις ημέρες μας, η αειφόρος ανάπτυξη που προωθείται από τα εκπαιδευτικά συστήματα των χωρών παγκοσμίως, μέσω της Εκπαίδευσης για την Αειφόρο Ανάπτυξη είναι στη σωστή κατεύθυνση της αλλαγής; Ανησυχία εκφράζεται για το γεγονός πως η ΕΑΑ δεν προήλθε από την εκπαιδευτική κοινότητα, αλλά από πολιτικούς και οικονομικούς διεθνείς οργανισμούς, όπως τα Ηνωμένα Έθνη, ο Οργανισμός Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης (ΟΟΣΑ) κι αυτό έχει δημιουργήσει μια καχυποψία. Ένα δεύτερο εξίσου σημαντικό ζήτημα που θα πρέπει να  φωτιστεί επαρκώς είναι ο ρόλος του εκπαιδευτικού. Για να εφαρμοστεί μια πραγματική ΕΑΑ θα πρέπει να γίνουν  ριζοσπαστικές αλλαγές στο εκπαιδευτικό σύστημα και σε αυτό το σημείο σημαντικός είναι ο ρόλος του εκπαιδευτικού. Πρώτα πρέπει να αλλάξει ο εκπαιδευτικός  ώστε να στηρίξει την αλλαγή στο σύστημα. Οι έρευνες έχουν δείξει πως ο εκπαιδευτικός κόσμος βρίσκεται σε σύγχυση σχετικά με το τι είναι αειφόρος ανάπτυξη και τι ΕΑΑ, καθώς όπως και στην περίπτωση της Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης, πρόκειται για ένα  πεδίο που συγκεντρώνει τον έντονο προβληματισμό ερευνητών και εκπαιδευτικών, αφού χαρακτηρίζεται από πληθώρα διαφορετικών, συμπληρωματικών ή και αντιθετικών μεταξύ τους απόψεων, προτάσεων και εκπαιδευτικών εφαρμογών (Δασκολιά, 2005). Απαιτείται σχεδιασμός προγραμμάτων επιμόρφωσης που θα ενδυναμώνουν και θα στηρίζουν αποτελεσματικά τους εκπαιδευτικούς προκειμένου να εφαρμόσουν μια ριζοσπαστική ΕΑΑ.

Εκφράζονται λοιπόν έντονοι προβληματισμοί για το κατά πόσο η ΕΑΑ όντως τελικά στοχεύει στον μετασχηματισμό και στην κοινωνική αλλαγή. Ο Selby (2013) στο άρθρο του Thoughts from a Darkened Corner: Sustainability Education in Times of Crisis, αναφέρει πως η εκπαίδευση για την αειφόρο ανάπτυξη ακολουθεί μία προσέγγιση του «μία από τα ίδια», αποτυγχάνοντας να αντιμετωπίσει τη βαθιά πρόκληση, την άρνηση στον αχαλίνωτο καταναλωτισμό, μολονότι τα οικονομικά, κοινωνικά, περιβαλλοντικά, πολιτιστικά προβλήματα γίνονται όλο και πιο έντονα η ΕΑΑ. Μήπως εξαπατάμε εαυτούς μας όταν πιστεύουμε πως οδεύουμε προς ένα πιο αειφόρο μέλλον;Υπάρχει έντονη η ανησυχία πως το κυρίαρχο εκπαιδευτικό σύστημα που είναι εμποτισμένο με την ηθική της μεγέθυνσης δύσκολα μπορεί να αλλάξει πορεία. Όπως υποστηρίζουν οι κοινωνιολόγοι της εκπαίδευσης, το σχολείο ως κοινωνικός θεσµός, υποστηρίζει και αναπαράγει το status quo της κοινωνίας και το ίδιο αποτελεί µέρος του.Για το λόγο αυτό υπάρχει μια άποψη που υποστηρίζει πως η κυρίαρχη ΕΑΑ περιορίζεται στο να μετασχηματίσει ή να τροποποιήσει τα αποτελέσματα των μη αειφόρων συμπεριφορών και τρόπων ζωής, παρά στο να αναζητήσει ένα ριζικό μετασχηματισμό, όπως σε θεωρητικό επίπεδο αναφέρεται στις διακηρύξεις για την ΕΑΑ.

Υπάρχει ο φόβος πως οι δυνάμεις του καπιταλισμού δεν αφήνουν περιθώριο μετασχηματισμού. Κινούμαστε προς το Βορρά σε ένα τρένο του νότου αναφέρει ο Οrr,  τονίζοντας πως υπάρχουν εκπαιδευτικοί (αυτοί που είχαν ασχοληθεί συστηματικά με την ΠΕ και συνεχίζουν με την ΕΑΑ) που κάνουν φιλότιμες προσπάθειες για να δείξουν μια άλλη κατεύθυνση, αλλά κι αυτοί ακόμα εξακολουθούν να είναι επιβάτες στο ίδιο τρένο. Ας σκεφτούμε λίγο τελικά τι εκπαίδευση θέλουμε; Και τι είδους ΕΑΑ είμαστε σε θέση να εφαρμόσουμε; Μιλάμε για ΜΙΑ ΕΑΑ; Μήπως πέσουμε μέσα στην παγίδα που οι ίδιοι δημιουργήσαμε για ένα αειφόρο μέλλον; Τελικά μήπως κατευθύνουμε τη σκέψη σε πολύ συγκεκριμένο στόχο; Αλλά σκοπός είναι η χειραγώγηση ή η χειραφέτηση;

Για παράδειγμα το νέο Διαθεματικό Ενιαίο Πλαίσιο Προγραμμάτων Σπουδών (2002) αναφέρει πως: «Η αειφόρος ανάπτυξη αποτελεί αδιαμφισβήτητη πρόταση για την εξασφάλιση της  ευημερίας σε ολόκληρο τον πλανήτη, μέσα από την προστασία και τη διατήρηση της  ισορροπίας του περιβάλλοντος…», τι σημαίνει αδιαμφισβήτητη πρόταση και σε ποια ΕΑΑ αναφέρεται; Έχει διευκρινιστεί από το ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα τι είναι η αειφόρος ανάπτυξη και με ποιο τρόπο θα εφαρμοστεί η ΕΑΑ; Τελικά η ΕΑΑ μήπως έχει χάσει το δρόμο της μέσα στο εκπαιδευτικό σύστημα ή μήπως στην πράξη δεν θέλησε να τον βρει ποτέ;

Το ερώτημα που τίθεται είναι τελικά μέσα από την εκπαίδευση ποιους στόχους θέτουμε; Θέλουμε τεχνοκράτες που θα είναι ικανοί να εργαστούν στην κοινωνία του αύριο;  Θέλουμε πολίτες που θα εναρμονίζονται στο παρόν σύστημα υπακούοντας τις εξουσιαστικές σχέσεις μέσα στην κοινωνία; Αν αυτός είναι ο στόχος δεν χρειάζεται καμία ριζική αλλαγή. Αν όμως θέλουμε να πετύχουμε τον κοινωνικό μετασχηματισμό και πολίτες που συμμετέχουν ενεργά στα κοινά, κατανοώντας πως η δημοκρατία δεν τελειώνει στην κάλπη, τότε θα πρέπει να δούμε την εκπαίδευση για την ΕΑΑ λίγο διαφορετικά.   Επομένως αναλογιζόμενοι το τι πολίτες θέλουμε πρέπει να δούμε και τι ΕΑΑ θέλουμε να μπει στα σχολεία μας  γιατί υπάρχουν πολλές, ανάλογα με το τι θέλουμε να εξυπηρετήσουμε.Για ποια ΕΑΑ καλείται να συμβάλει το σχολείο;

Πρέπει κάθε εκπαιδευτικός σχεδιασμός να λάβει υπόψη πως βασικός σκοπός της ΕΑΑ είναι να εφοδιάζει τους πολίτες με  ικανότητες αξίες και οράματα, ώστε να διαπραγματεύονται μόνοι τους την έννοια της αειφορίας και να είναι σε θέση να διαμορφώσουν ένα δικό τους παρόν και μέλλον λαμβάνοντας υπόψη το μέλλον των παιδιών τους, με βάση τις αρχές  της κοινωνικής και οικολογικής αλληλεγγύης, της κοινωνικής δικαιοσύνης και της δημοκρατίας. Να εφαρμοστεί δηλαδήμια ΕΑΑ ικανή να παίξει μετασχηματιστικό ρόλο στην εκπαίδευση και την κοινωνία. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο η ΕΑΑ δεν θα λειτουργεί απλά σαν μια διάσταση της εκπαίδευσης που θα διατηρεί το σύστημα, αλλά θα αποτελέσει ρυθμιστική ιδέα. Η ΕΑΑ ή όπως αλλιώς θέλουν να την ονομάσουν θα πρέπει να μας δείξει το δρόμο να ξεπεράσουμε τις ρητορείες των διεθνών κειμένων και τα ηθικολογικά σλόγκαν περί βιώσιμου μέλλοντος και διαγενεακής αλληλεγγύης και να κοιτάξουμε στην καρδιά των προβλημάτων του σύγχρονου κόσμου. 

Βιβλιογραφία:

• Jickling, B. &. Wals, A. E. J.,( 2008).  Globalization and environmental education: looking beyond sustainable development. Journal of Curriculum Studies, 40:1, 1-21.
• Selby, D.,(2013) Thoughts from a Darkened Corner: Sustainability Education in Times of Crisis, For Environmental Education, issue 47 (issue 2 online), no pagination.
• MCKeown, R., & Hopkins, C., (2007).  Moving Beyond the EE and ESD Disciplinary Debate in Formal Education. Journal of Education for Sustainable Development 2007., 1: 17, 17-27.
• Δασκολιά Μ., (2005). Θεωρία και πράξη στην Περιβαλλοντική Εκπαίδευση. Οι προσωπικές θεωρίες των εκπαιδευτικών. Αθήνα: Μεταίχμιο
• Λιαράκου, Γ., & Φλογαΐτη E., (2008). (Επιμ.). Έρευνα και εκπαίδευση για την αειφόρο ανάπτυξη. Η έρευνα στην εκπαίδευση για την αειφόρο ανάπτυξη. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα.
• Λιαράκου, Γ. και Φλογαΐτη Ε., (2007). Από την Περιβαλλοντική Εκπαίδευση στην Εκπαίδευση για την Αειφόρο Ανάπτυξη: Προβληματισμοί, Τάσεις και Προτάσεις. Αθήνα: Νήσος.
• Φλογαΐτη, Ε. (2006). Εκπαίδευση για το περιβάλλον και την αειφορία. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα.