Εμπριμέ και πουά εβδομάδες: η ανάγκη πίσω από το κέρδος

Στις αρχές του Γενάρη σείστηκε η Ελλάδα με τη «Λευκή εβδομάδα» («Τα Νέα/18-1-2014, http://www.esos.gr/arthra/defterovathmia-ekpaidefsi/eidisis-defterovathmia-ekpaidefsi/syskech-ypoyrgvn-gia-th-leykh-ebdomada, www.avgi.gr/article/1710917/gia-ti-leuki–ebdomada–, …).

Ο (δικαιολογημένος) ορυμαγδός δημοσιευμάτων και αντιδράσεων που ακολούθησε την πρόταση των ξενοδόχων για μιας εβδομάδας «παύση» των σχολείων, προκειμένου οι μαθητές/μαθήτριες με τους γονείς τους «να πάνε για σκί», πήρε μαζί του και μια πιθανώς ουσιώδη συζήτηση για ένα παραπλήσιο και πραγματικά φλέγον θέμα. Το θέμα-πρόβλημα της επαφής των μαθητών-μαθητριών με τη φύση.

Ο συγγραφέας RichardLouv  στο βιβλίο του LastChildintheWoods(“Tο τελευταίο παιδί στο δάσος”) δημιούργησε πρώτος τον όρο NatureDeficitDisorder (NDD), δηλαδή Διαταραχή από τη Στέρηση της Φύσης (ΔΣΦ), προκειμένου να εξηγήσει πώς η κοινωνική αποσύνδεση από τη φύση επιδρά στα σημερινά παιδιά. Ο Λουβ ισχυρίζεται ότι έχουμε εισέλθει σε μια νέα εποχή αστικοποίησης που ελαχιστοποιεί το παιχνίδι έξω από το σπίτι, σε συνδυασμό με μια κουλτούρα «plugin» (ηλεκτρονικής διασύνδεσης) που οδηγεί τα παιδιά μέσα στο σπίτι. Αλλά, όπως περιγράφει στο βιβλίο του, ο ανθρώπινος εγκέφαλος που έχει ενσωματωμένη την αγροτική, φυσική ζωή, δεν είναι ακόμη έτοιμος γι αυτό το υπερβολικά διεγερτικό ψηφιακό-ηλεκτρονικό περιβάλλον που έχουμε δημιουργήσει για τον εαυτό μας. Κάποια παιδιά προσαρμόζονται. Εκείνα που δεν μπορούν να προσαρμοστούν εμφανίζουν τα συμπτώματα NDD, που περιλαμβάνουν προβλήματα προσοχής, παχυσαρκία, άγχος και κατάθλιψη.

Χωρίς να ισχυρίζεται κανείς ότι η φύση είναι πανάκεια, οι γονείς θα πρέπει να δουν τη δράση μέσα τα δάση, τα ρυάκια, τα λιβάδια και τα φαράγγια που βρίσκονται σχετικά κοντά στα σπίτια τους, ως ένα τύπο θεραπείας που  βοηθά τα παιδιά να είναι συγκεντρωμένα, να έχουν αυτοπεποίθηση, να είναι υγιή και ισορροπημένα. Ορισμένες μελέτες δείχνουν σχέση μεταξύ της φύσης και της συμπεριφοράς. Παιδιά με Σύνδρομο Ελλειμματικής Προσοχής και Υπερκινητικότητας (ADHD) έχουν βελτιωμένη επίδοση σε αντικειμενικά τεστ, όταν ακολουθούν ένα πρόγραμμα τακτικής επαφής με τη φύση. Ενώ η NDD δεν είναι κλινικός όρος, φαίνεται ότι έχει χτυπήσει τις ευαίσθητες χορδές γονέων και εκπαιδευτικών. Κι αυτό διότι η παρούσα γενιά εκπαιδευτικών και γονέων έχει κάποιες αναμνήσεις (δικές της ή της προηγούμενης γενιάς) από παιδικές εμπειρίες μέσα στη φύση.

Δυστυχώς όλοι μας σήμερα, παιδιά, γονείς, εκπαιδευτικοί,  είμαστε δεμένοι στο μαγγανοπήγαδο και γυρίζουμε αδιάκοπα και συχνά άσκοπα, κόβοντας όλο και περισσότερο τους δεσμούς μας με τη μητέρα φύση. Ειδικότερα τα παιδιά, καθώς μεγαλώνουν, από το νηπιαγωγείο προς το λύκειο, μειώνουν σταδιακά όλο και περισσότερο την επαφή τους με τη φύση. Οι γονείς, κατά κανόνα, ενδιαφέρονται για τις εμπειρίες των παιδιών τους μέσα στη φύση, αλλά καθώς τα παιδιά μεγαλώνουν και μαζί τους οι διάφορες σχολικές και εξωσχολικές υποχρεώσεις, όλο και λιγότερο περνούν κάποιο χρόνο κοντά στη φύση. Τα πράγματα χειροτερεύουν δραματικά στο γυμνάσιο και κυρίως στο λύκειο, όπου κάθε λεπτό μακριά από τα βιβλία και τα φροντιστήρια είναι «ασυγχώρητη σπατάλη» που «μπορεί να κοστίσει μια Σχολή ή μια πόλη». Έτσι τα μόνα φυτά που διατηρούνται και στο σπίτι, είναι αυτά του «εσωτερικού σχολικού η φροντιστηριακού χώρου». Η διαταραχή που εμφανίζουν τα παιδιά είναι για τους εκπαιδευτικούς ορατή, αν και η προέλευσή της δεν μπορεί να αποδοθεί μονοσήμαντα στην έλλειψη επαφής με τη φύση. Είναι κυρίως η φρικτή πίεση για βαθμούς και για επιτυχία στις εισαγωγικές εξετάσεις. Τα παιδιά είναι πολύ πιο νευρικά, εμφανίζουν όλο και συχνότερα και σε μεγαλύτερο ποσοστό ψυχοσωματικές εκδηλώσεις, έχουν πτώση της επίδοσής τους.

Όμως, μια αμερικανική έρευνα έδειξε ότι ένα εβδομαδιαίας διάρκειας πρόγραμμα εκπαίδευσης μέσα στη φύση, είχε πολύ θετική επίδραση στους νέους που συμμετείχαν. Έδειξε ότι η επίδοσή τους αυξήθηκε κατά 27% στην κατανόηση των εννοιών των φυσικών επιστημών, είχαν καλύτερη επίδοση στην επίλυση προβλημάτων, αυξημένη αυτοεκτίμηση και βελτιωμένη συμπεριφορά σε σχέση με την ομάδα ελέγχου που πέρασε τη βδομάδα μέσα στην αίθουσα διδασκαλίας.

Οι παρατηρήσεις των γονέων, των εκπαιδευτικών και φυσικά οι επιστημονικές μελέτες και έρευνες, δείχνουν ότι πρέπει να αναληφθεί δράση στον τομέα αυτό. Ο Ελληνικής καταγωγής JohnSarbanes στο Maryland (ΗΠΑ) πέρασε ένα νομοσχέδιο με τίτλο «Κανένα παιδί να μη μείνει μέσα» (“NoChildLeftInside”), που θυμίζει βέβαια την άλλη καμπάνια «Nochildleftbehind» (κανένα παιδί να μη μείνει πίσω), ωστόσο δείχνει ότι έχει γίνει αντιληπτό πόσο πολύτιμη είναι η επαφή με τη φύση για τα παιδιά (αλλά και για τους μεγάλους). Με το πρόγραμμα αυτό θα χρηματοδοτηθεί η ενσωμάτωση της περιβαλλοντικής εκπαίδευσης στο αναλυτικό πρόγραμμα του σχολείου.

Στην Ελλάδα η πρόταση των ξενοδόχων (Λευκή Εβδομάδα) ασφαλώς δεν είχε στόχο τη θεραπεία των παιδιών, αλλά τη θεραπεία των δικών τους οικονομικών προβλημάτων. Θεμιτή η επιθυμία αλλά χτύπησαν λάθος πόρτα σε μια εποχή που η ελληνική κοινωνία και η ελληνική οικογένεια χειμάζονται (χωρίς καν χιόνι για σκι).  Η «Λευκή Εβδομάδα» απορρίφθηκε με συνοπτικές διαδικασίες. Όμως, δεν πρέπει να παραβλέψουμε την έναρξη ενός διαλόγου για την πραγματική, την υπαρκτή ανάγκη να περνούν οι μαθητές τουλάχιστον μερικές μέρες μέσα στη φύση, ως μέρος της σχολικής τους εκπαίδευσης. Ο Λουβ λέει ότι οι επισκέψεις αυτές δεν θα πρέπει να είναι ένα διάλειμμα, αλλά μέρος της σχολικής ζωής και μέρος των μαθημάτων.

Ασφαλώς δεν είναι σε θέση σήμερα η μέση ελληνική οικογένεια να σηκώσει το οικονομικό βάρος μιας εβδομαδιαίας παραμονής των παιδιών εκτός σπιτιού. Όμως, η επέκταση του θεσμού των ΚΠΕ, η επέκταση του ωφέλιμου χρόνου λειτουργίας τους, η επαρκής χρηματοδότησή τους από το Υπουργείο Παιδείας και από τους κατά τόπους Δήμους, μπορούν να καλύψουν ένα μέρος, από την ούτως ή άλλως μεγάλη, ζήτηση. Θα πρέπει να ενισχυθούν ιδιαίτερα τα περιφερειακά ΚΠΕ που φιλοξενούν παιδιά από τις πόλεις και να υιοθετήσουν προγράμματα που θα τα φέρνουν κοντά στη φύση, ως αντικείμενο μελέτης και ως ψυχαγωγία.

Από την άλλη πλευρά, τα υπάρχοντα ΚΠΕ δεν μπορούν να καλύψουν όλη τη ζήτηση, αφού περίπου τα μισά παιδιά της χώρας ζουν στα δύο μεγάλα πολεοδομικά συγκροτήματα και αρκετά ΚΠΕ βρίσκονται πολύ μακριά. Θα πρέπει να αξιοποιηθούν τα αστικά και περιαστικά πάρκα, δασύλλια, υγρότοποι, ποτάμια, κτλ συγκροτημένα, προγραμματισμένα και με μερική χρηματοδότηση του κόστους των μετακινήσεων. Τουλάχιστον για τα παιδιά των πόλεων αυτή θα πρέπει να είναι πρώτη προτεραιότητα στα προγράμματα Εκπαίδευσης για την Αειφορία.  Γονείς, Υπουργείο Παιδείας και εκπαιδευτικοί, πρέπει να συνεργαστούν στενά για να δώσουν πίσω στα παιδιά τη χαμένη τους φύση.